Nieuws en Achtergronden

Bizarre prijzen voor kleine kamers, klemzittende starters, weggedreven middeninkomens en steeds meer dak- en thuislozen. Het is evident dat Amsterdam kampt met een enorme wooncrisis. Amsterdam is populair en de vraag naar woonruimte groot. Toch is deze ernstige wooncrisis geen natuurlijke uitkomst van de Amsterdamse aantrekkingskracht: het is een gevolg van politieke keuzes. Die niet enkel Amsterdam, maar het hele land treffen en herkenbaar zullen zijn voor andere steden in Europa.

Pleidooi met bijdragen van: Melissa Koutouzis, Cody Hochstenbach, Maarten Wiedemeijer, Niels Jongerius, Gert Jan Bakker en Jeske Jongerius

Op 19 mei gaan wethouder Ivens en Gert Jan Bakker hierover met elkaar in gesprek: zorg dat je erbij bent!

Woningnood is niets nieuws. De hedendaagse explosie van woning- en huurprijzen wel. De huidige woningmarkt is geen markt van enkel woningzoekers en aanbieders: het is ook een financiële markt met huizen als beleggingsobjecten. Tegelijkertijd zijn steeds meer mensen door de politiek afhankelijk gemaakt van de markt voor hun woonruimte. Deze wooncrisis kenmerkt zich dan ook door een betaalbaarheidsprobleem en toegenomen precariteit van huurders en woningzoekenden. Terwijl woningbezitters en huisjesmelkers - waaronder internationale vastgoedbeleggers - financieel profiteren.

Met de opkomst van neoliberaal beleid sinds de jaren ‘80 van de vorige eeuw richt de politiek zich steeds meer op de belangen van woningbezitters en het disproportioneel subsidiëren van hun vermogensopbouw. Tegelijkertijd is de Volkshuisvesting uitgehold. De laatste drie kabinetten Rutte hebben deze ontwikkeling versneld met het extra belasten en het terugdringen van sociale huur, het verder flexibiliseren van huurrechten ten gunste van huisjesmelkers en het afschaffen van het ministerie van Volkshuisvesting. De gevolgen? Onder andere een verdubbeling van het aantal daklozen en toenemende ongelijkheid tussen huurders en woningbezitters. Dit zijn maatschappelijke opgaven die iedereen aangaan. Woningnood is geen individueel probleem: het is een zaak van het collectief.

Het positieve nieuws is dat als verkeerde beleidskeuzes ons erin hebben geluisd, goede maatregelen ons eruit kunnen helpen. Met een gelegenheidsgezelschap van geëngageerde wetenschappers, activisten, woondeskundigen en woonpioniers geven wij aanbevelingen hiervoor op lokaal, nationaal en Europees niveau. Met de context van Amsterdam en Nederland als uitgangspunt.

1.     Lokaal

Amsterdam groeit, daarom verdient het extra aandacht wat wij als stad willen laten groeien. De huidige trend laat segregatie zien, waarin lagere en middeninkomens steeds verder worden verdrongen en vaker vervallen in onzekere woonsituaties. Financiële waarde dringt andere waarden weg. Tegenstellingen nemen toe. Kwetsbaarheid neemt toe. Wat is Amsterdam zonder een bonte mix van mensen? Zonder publieke ruimte van de gemeenschap? Wie zorgt voor binding in de buurt, voor het onderwijzen van onze kinderen, het verzorgen van onze ouderen, het doen groeien van ons groen, een levende counter-culture, ontluikende intellectualiteit en bruisende creativiteit, als deze trend zo doorgaat? Daarom suggeren wij de stad om:

A) Betaalbaarheid, leefbaarheid en inclusiviteit over de lange termijn centraal te stellen

Het huidige streven van 80% betaalbare woonruimte voor midden en lagere inkomens in nieuwbouw is positief. Maar bouw ook mechanismen in om dat op de lange termijn zo te houden. Ga tweedeling tegen; zet ook in op betaalbare huisvesting in ‘rijkere’ wijken.

Stel de behoefte van toekomstige en huidige buurtbewoners centraal bij bouwontwikkelingen, in plaats van winstmaximalisatie voor grondprijzen. Zoek ‘langzaam kapitaal’ in plaats van ‘snel geld’, met de intentie om de stad voor de lange termijn leefbaar, betaalbaar en inclusief te houden.

B) Maak van Amsterdam een stad van bewoners, niet van financierders

Huisvest mensen, niet beleggers. Houd voldoende ruimte voor initiatieven met maatschappelijke meerwaarde en voor buurt- en gemeenschapsplekken. Geef bewoners én woningzoekers inspraak in besluiten die hen aangaan. Maak het starten van wooncoöperaties (collectieven van bewoners die hun eigen woonruimte realiseren) makkelijker en toegankelijk voor diverse groepen, met extra aandacht voor sociale huurders. 

C) Laat mensen in kwetsbare situaties niet vallen

Er zijn steeds meer mensen in onzekere, tijdelijke en ongezonde woonsituaties. Bij plotselinge dak- of thuisloosheid staan mensen er vaak alleen voor. Zet in op passende opvang en snelle huisvesting voor een langere periode vanuit waar mensen perspectief voor doorstroom naar iets vasts kunnen creëren. 

2.     Nationaal

Wonen vormt zowel een uiting van, als een basis voor maatschappelijke ongelijkheid. De woningmarkt voert de boventoon in het woonbeleid, in plaats van woonrecht en volkshuisvesting. Meer en meer mensen vallen hierdoor buiten de boot, met een verdubbeling in dakloosheid als extreem gevolg. Middeninkomens vallen tussen wal en schip. Terwijl woningbezitters hun vermogen ongekend en onbelast zien stijgen. We kunnen en moeten het tij keren.

A) Zorg voor een brede Volkshuisvesting voor lage én middeninkomens

Het is essentieel dat de verhuurderheffing voor woningcorporaties wordt afgeschaft, zodat er flink bijgebouwd kan worden en de huidige sociale huurvoorraad wordt behouden en verduurzaamd. Om sociale woningbouw een extra impuls te geven, zijn extra inversteringen vanuit het rijk wenselijk. Verhoog daarnaast de inkomensgrens voor sociale huur, zodat ook de middeninkomens betaalbaar kunnen huren.

B) Stop met het subsidiëren en onbelast profiteren van woningbezit 

Het versneld afschaffen van de hypotheekrenteaftrek moet prioriteit krijgen. Vermogen moet zwaarder belast worden en inkomen uit arbeid minder. Zorg dat een woning voor de belasting ook meetelt als vermogen. En dat inkomsten uit commerciële verhuur meegenomen worden bij de inkomstenbelasting. Help woningzoekenden door passend aanbod te creëren en het tegengaan van oneerlijke concurrentie met beleggers, in plaats van het ophogen van hun bestedingslimiet (ofwel schuld) wat de prijzen alleen maar opdrijft.

C) Reguleer de ‘vrije huursector’

Nederland heeft een goed puntenstelsel om eerlijke huurprijzen te bepalen; trek dit door naar álle huurwoningen en haal de WOZ-waarde eruit. Voorkom ‘buy to let’; zowel door dit te weren van de koopmarkt als door het reguleren van de huurmarkt. Trek dat geld liever aan om te investeren in betaalbare nieuwbouw. Kap met flexhuurcontracten, die dienen enkel huisjesmelkers. Verplicht vergunningen voor verhuur, die verhuurders kwijt kunnen raken bij misstanden. 

D) Centrale regie en transparantie

Deze aanpak vraagt om een centrale regie, inzicht en transparantie. Breng daarom een ministerie van Wonen terug en financier en stimuleer onderzoek naar wonen, leefbaarheid en de uitwerking van woonbeleid en de woningmarkt.

3.     Europa

Europese regelgeving bevordert marktwerking boven woonrecht. Er is een gebrek aan beleid en wetten om de huisvestingsverantwoordelijkheid van nationale overheden af te dwingen. De financialisering van de woningmarkt is een internationaal probleem. Dit zijn zaken waarin Europa kan bijsturen.

A) Woonrecht boven winstrecht

Creëer mechanismen en regelgeving om de woonzekerheid van mensen en de verantwoordelijkheid van staten voor volkshuisvesting af te dwingen. Nu is bezit beter beschermd dan woonrecht en leefbaarheid. 

B) Geef richtlijnen voor woonbeleid wat ongelijkheid juist tegengaat 

Wonen en sociaal-economische ongelijkheid zijn nauw verbonden. Nationaal beleid moet er op gericht zijn grote ongelijkheid tegen te gaan, in plaats van te versterken. Europa zou nationaal beleid moeten toetsen aan de hand van dit principe. Zo kan het disproportioneel subsidiëren van koopwoningen en het fiscaal benadelen van sociale huur worden ontmoedigd.  

C) Bevorder transparantie en samenwerking

Financier en stimuleer onderzoek naar wonen, leefbaarheid en de uitwerking van woonbeleid, volkshuisvesting en de woningmarkt. Geef hierbij inzicht in woonlasten en winst en de impact op (on)gelijkheid. Zodat vroegtijdig bijgestuurd kan worden. Stimuleer toegankelijke kennisuitwisseling tussen steden en landen, evenals informatie over onethische partijen door een zwarte lijst van ‘slechte investeerders’ bij te houden.

Met deze suggesties willen wij input geven voor zowel Amsterdam, als voor het aangaan van een brede coalitie van steden met een gezamenlijke actieagenda. Cities for Change hoopt zo een eerste stap te stimuleren.

Op 19 mei gaan wethouder Ivens en Gert Jan Bakker hierover met elkaar in gesprek: zorg dat je erbij bent!

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Deze agenda is opgesteld met dank aan persoonlijke bijdragen van Melissa Koutouzis (woonactivist & Cities for Change), Cody Hochstenbach (onderzoeker stadsgeografie UvA), Gert Jan Bakker (consulent bij stichting !Woon), Maarten Wiedemeijer (beleidsmedewerker bij de Woonbond), Niels Jongerius (woonpionier bij coöperatie De Nieuwe Meent) en Jeske Jongerius (woonactivist & antropoloog).